از «ترانه ـ سرود»ها
( 1 )
«بی‌ستاره» با صدای «ویگن» 

*

در عالم موسیقی و در کنار «تصنیف» و «آواز» و «ترانه»، خواندن «سرود» نیز نوعی از اجرا و هنری است که شکل و تعریف خاص خود را دارد. جایگاه مشخص «سرود» در مقول? موسیقی، و کاربردهایی که دارد، بر همگان روشن و شناخته شده است.

معروف‌ترین سرودهای هر کشور، طبعا «سرود ملی» همان کشور است. و بعد شاید آنچه که در محیط و فضای نظامی و پادگان‌ها اجرا می‌شوند، و بالاخره سرودهای گروه و دسته و احزاب، و سازمان‌های مختلف صنفی و سیاسی که بیشتر برای تهییج اعضاء و هوا داران، و تاکید بر اهداف و آرمان‌های آن حزب، و یا سازمان، خوانده و اجرا می‌شوند.

در ایران، و بین ما ایرانیان شکل دیگری از این نوع ترانه و تصنیف وجود دارد که اصطلاحا با عنوان «ترانه ـ سرود» شناخته می‌شوند. البته ساخت و اجرای «سرود»، بخصوص از نوع انقلابی‌اش در ایراان سابقه‌ای طولانی ندارد، ولی از طرفی «ترانه ـ سرود»هایی را داریم که با شعر و ابیاتی جهت‌دارانه و تبلیغ‌گرایانه، روی ملودی یا آهنگ ترانه‌ای معروف تنظیم، و در تکرار خود بر زبان‌ها افتاده. و از طرف دیگر، بوده و هستند ترانه‌هایی که بعد از اجرا و انتشار [بی‌آنکه سراینده و سازند? آهنگ، و یا خوانند? ترانه چنین قصد و منظوری داشته باشند] در گردش‌های گروهی سمپات‌ها در کوه، و یا در زندان‌های سیاسی، توسط زندانیان آنقدر خوانده و تکرار شده، تا جایی که امروزه در زمر? «ترانه ـ سرودهای انقلابی» شناخته شده، و از آن‌جمله به‌حساب می‌آیند. ترانه‌هایی مثل «مرا ببوس» با صدای «حسن گلنراقی»،  «غوغای ستارگان» با صدای «پروین»، و یا «مرغ سحر» با سروده‌ای از «ملک‌الشعرای بهار».

یکی دیگر از این «ترانه ـ سرود»ها، ترانه‌ای است با صدای «ویگن» که «بی‌ستاره» نام دارد. شاید دلیل علاقمندی افراد سیاسی به خواندن آن، ضمن اشاره‌ای که به «شب سیاه و سنگین و بی‌ستاره» در ترانه می‌شود، یعنی آنچه که می‌توانست استعاره‌ای از وضعیت سیاسی و جو اختناق حاکم بر مردم و جامعه محسوب شود، یکی هم ترجیع‌بند آن باشد که نوع آرزومندی و حس عدالت‌خواهی در افراد آن گروه از فعالین سیاسی را نشان می‌داد.

ستاره امشب، کسی ندیده
مگر ستاره کجا رمیده
مه آرمیده، رنگش پریده
ابر سیاه رو به‌‌ سر کشیده
چشمای ابر سیه پر آبه
می‌خواد بباره، دلش خرابه
کو یک ستاره در آسمونم
بختم سیاهه، خودم می‌دونم
بنال ای نی بنال امشب به آوای جدائی
بگو با یار بی‌مهرم که دور از ما چرائی
رویم ای دل به دنیائی که رنگ غم ندیده
به دنیائی که رنگ حسرت و ماتم ندیده

* * *

شعر ساده و صمیمی تران? «بی‌ستاره» از «پرویز وکیلی»، و آهنگ آن در مای? دشتی از ساخته‌های «عطاالله خرم» است. این «ترانه ـ سرود» خاطره‌انگیز را با صدای «ویگن» بشنویم.